Tập quán săn bắt của người La Hủ ở Mường Tè

Săn bắt là một hình thái kinh tế quan trọng của nhân loại cách nay khoảng 1 vạn năm. Hiện nay, một số tộc người trên thế giới vẫn duy trì duy trì hoạt động săn bắt như là một kế mưu sinh hữu hiệu nhằm đảm bảo nhu cầu lương thực thực phẩm hàng ngày, trong đó có người La Hủ và các phong tục về săn bắt cho đến nay vẫn là một sắc thái văn hóa điển hình của tộc người này.

Nếu như ở hầu hết các dân tộc thiểu số khác, hoạt động săn bắt chỉ diễn ra vào dịp nông nhàn hay khi mùa màng sắp được thu hoạch thì với người La Hủ, hoạt động này diễn ra thường xuyên hơn. Các hình thức săn bắt của họ đơn giản, công cụ săn bắt thô sơ gồm có nỏ (khạ), súng kíp (chủ) và các loại cạm bẫy (va) như bẫy dúi (khẹ chô va), bẫy gấu (bô chô va), bẫy kẹp (va nhú), bẫy cần thắt (ha cà má va), bẫy sập (ka va), bẫy thắt (va nhúc), bẫy chuồng (mộ khố va), bẫy lao (gô va)… Bộ công cụ săn bắt tuy thô sơ như khá phong phú về chủng loại cho thấy vai trò của săn bắt trong đời sống người La Hủ. Có thể nói, với kỹ thuật sản xuất lạc hậu, khả năng chinh phục tự nhiên còn hạn chế; nhưng do sống ở nơi rừng còn tương đối nhiều, muông thú chưa bị cạn kiệt nên việc săn bắt của người La Hủ còn được duy trì ở mức cao và các sản phẩm thu được từ săn bắt vẫn chiếm tỷ trọng khá trong tổng thu nhập của nhiều gia đình.

Ngắm bắn. Ảnh: Tiểu Phong/PHÍA TRƯỚC

Săn bắt của người La Hủ là hoạt động của các cá nhân đơn lẻ. Trong ngôn ngữ La Hủ, cụm từ Gạ pố (Đuổi bắn) được dùng để chỉ hoạt động săn bắt nói chung. Người săn mang theo súng đạn, dao và chó săn (nếu có) rời nhà vào lúc 5 – 6 giờ chiều, rình săn chim, gà rừng. Những đêm không trăng, họ đi rình săn hươu, nai vào khoảng 9 – 10 giờ sáng ở những nơi hươu thường đến ăn quả rừng hoặc ở những nơi có nguồn nước mặn. Trong nhiều trường hợp, sau khi bắn con thú bị thương bỏ chạy vào rừng sâu, người săn phải lần theo vết máu có khi tới vài ngày sau mới tìm thấy xác thú đã chết do mất máu. Khi đi săn, người ta phải kiêng không nói là đi săn vì sợ “xúi quẩy”, sợ muông thú “thấy động” sẽ bỏ chạy hết. Ghi nhận từ điền dã cho thấy trong cộng đồng người La Hủ trước đây có ông Vàng Gô Chơ (mất năm 1970) ở bản Xà Hồ, xã Pa Ủ là một thợ săn giỏi, được cộng đồng thừa nhận là người bắn súng và nỏ rất tài. Mỗi khi đi săn ông đều kẹp nỏ vào nách và súng thì cầm ở tay. Khi vào rừng, ông gặp con thú nào mà phải dùng súng thì ông dùng súng, còn gặp con nào chỉ cần dùng nỏ thì ông dùng nỏ để tiết kiệm đạn và thuốc nổ.

- Săn bẫy là hình thức săn phổ biến của người La Hủ trong quá khứ. Hầu hết nam giới đều rất thành thạo trong việc làm các loại bẫy và thường xuyên đặt bẫy ở những nơi chim, thú thường hay đi qua. Đặc biệt là xung quanh bản và nương rẫy. Cách săn này có ưu điểm là không tốn nhiều thời gian, công sức mà vẫn có thể săn được chim, thú hàng ngày.

Người La Hủ ít săn vây, chỉ khi ai đó bất chợt phát hiện được một con thú lớn về gần bản thì người ta mới tổ chức vây đuổi. Đối tượng săn vây chủ yếu là các con thú lớn như gấu, lợn rừng, hươu, nai, sơn dương.v.v… Khí cụ dùng trong các cuộc săn vây là súng kíp, nỏ và chó săn. Vào cuộc săn, ngay khi phát hiện ra con mồi, người ta bố trí các tay súng thiện xạ thành vòng vây dưới sự chỉ huy của một người giàu kinh nghiệm. Số người còn lại cũng được chỉ huy bởi một người giàu kinh nghiệm khác lùa chó săn đi sâu vào rừng, theo dấu vết của con thú. Tìm được thú, người ta hò hét, hù dọa, điều khiển chó săn dồn thú về phía có vòng vây của tốp thiện xạ phục sẵn và các tay súng sẽ hạ gục con thú.

Lần theo vết thú. Ảnh: Tiểu Phong/PHÍA TRƯỚC

Thú bắn được ở đâu sẽ chia phần ở đó. Với mỗi con mồi săn bắt được, người phát hiện thú được hưởng cái đầu và 4 cái chân, nửa bộ lòng và một đùi sau. Nếu thú bắn được là con hổ thì người phát hiện thú được thêm bộ da và bộ xương. Nếu thú bắn được là con gấu thì người phát hiện thú được thêm túi mật. Số còn lại của con thú được chia hai phần theo chiều dọc. Một phần được chia đều cho những người tham gia cuộc săn. Trong phần ấy, người ta lấy ra một miếng thịt cỡ bằng 2 ngón tay nướng chín làm phần thưởng cho người bắn được thú ăn ngay tại chỗ. Ai được ăn miếng thịt ấy đều cảm thấy rất tự hào và chuyện ấy sẽ được kể lại với các thành viên trong bản trong bữa liên hoan sau đó. Sau khi chia đều số thịt ở phần nửa cho những thành viên tham gia cuộc săn, bao gồm cả chó săn. Phần nửa số thịt còn lại của con thú sẽ được mang về bản và chia đều cho các gia đình trong bản.

Sau cuộc săn vây, cả bản diễn ra tiệc rượu liên hoan mừng bắn được thú lớn. Rượu thịt trong cuộc liên hoan do các gia đình cùng đóng góp. Trong bữa liên hoan, người ta kể cho nhau nghe về diễn biến cuộc săn, tôn vinh người đã bắn được thú.