VIỆT NAM ƠI, HÃY TỰ TIN

Cuteo@

Ở khắp Việt Nam và trên toàn thế giới những người quan tâm đến Việt Nam hiện đang bày tỏ sự vui mừng vì ý nghĩa chính trị của các sự kiện diễn ra hôm Thứ Năm 28/11/2013, khi Quốc hội nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam chính thức phê chuẩn hiến pháp được sửa đổi sau hơn một năm tranh luận với mức độ công khai trước nay chưa từng thấy về các ưu điểm và khiếm khuyết của hiến pháp năm 1992 đã tỏ ra lạc hậu. Ngay lúc này có thể có ba nhận định.

Thứ nhất, về mặt thời sự, việc thông qua hiến pháp được nhiều người chú ý bởi đã có những cuộc tranh luận toàn quốc trong thời gian quốc hội lấy ý kiến rộng rãi từ người dân. Lần đầu tiên, những tiếng nói của hầu như tất cả các giới, các thành phần trong xã hội ở cả trong và ngoài nước đều được Ban soan thảo lắng nghe một cách nghiêm túc. Quốc hội – từ thuở ban đầu đến nay vẫn là cơ quan quyền lực cao nhất của nhà nước, đại diện cho lợi ích của nhân dân Việt Nam và phục vụ cho lợi ích của người dân. Nói như vậy chẳng có ai cãi, và chí ít cũng giúp lý giải kết quả 486/488 đại biểu tán thành và chỉ có 2 đại biểu không biểu quyết trong một cơ quan do nhân dân bầu ra. Và họ, các đại biểu Quốc hội đang tỏ rõ là đại diện của người dân. Thật tình chẳng có gì đáng ngạc nhiên về bản thân kết quả này ngoại trừ chuyện nó đang bị xuyên tạc về ý nghĩa bởi những "đạo diễn bất đồng chính kiến", hay xa hơn là chống đối chính quyền và đảng cộng sản. Điều này gợi ý ít nhiều về những "vở tuồng góp ý" diễn ra xung quanh việc góp ý xây dựng hiến pháp mới mà chúng ta đã thấy trên mạng internet nhằm lái Việt Nam đi chệch mục tiêu chính trị; những vở tuồng mà bản thân nó nhìn chung không liên quan đến chính lợi ích của người dân và của dân tộc Việt Nam.

Thứ hai, kết quả việc phê chuẩn hiến pháp đã phản ánh các quan điểm của đại đa số đại biểu của Quốc hội (tức người dân), và nó đã cung cấp những thông tin về thực trạng chính trị ở Việt Nam. Kết quả kiểm phiếu cuối cùng cho thấy sự nhất trí cao giữa Đảng và người dân về bản hiến pháp. Tuy nhiên, sẽ vẫn còn có những người không đồng tình đã và sẽ tiếp tục cổ xúy cho những cải cách lớn hơn, điều đó cho thấy một môi trường chính trị khá cởi mở ở đất nước này. Hiện nay, bất cứ ai có chút ít hiểu biết về chính trị ở Việt Nam đều biết rằng nhà nước vẫn chấp nhận và tôn trọng những ý kiến khác biệt. Và điều này được thể hiện ở chỗ có nhiều người không phải là đảng viên cộng sản, nhưng vẫn là đại biểu quốc hội, và có rất nhiều ý kiến của những người không phải đảng viên đã được lắng nghe, ghi nhận và đưa vào nội dung hiến pháp. Tỉ lệ 98% tán thành hiến pháp sửa đổi phản ánh sự lựa chọn của người dân Việt Nam, và nó hoàn toàn không phải là "sự lựa chọn cuối cùng và duy nhất" kiểu Bắc Hàn.

Thứ ba, tuy ý nghĩa lịch sử của quá trình sửa đổi hiến pháp Việt Nam đã tương đối rõ, chúng ta có đủ lý do để nghĩ rằng những hiệu ứng quan trọng nhất của quá trình này sẽ được thể hiện ở các thể chế chính thức của Việt Nam, mà suy cho cùng các thể chế này sẽ có những thay đổi đáng kể ngay sau khi hiến pháp mới có hiệu lực. Điều này cũng sẽ được thể hiện ở các thay đổi khá lớn mà chúng ta đã quan sát được trong văn hóa chính trị của Việt Nam trong những năm gần đây.

Lần đầu tiên trong lịch sử lãnh đạo đất nước của Đảng Cộng sản ở Việt Nam, đất nước này đã chứng kiến sự gia tăng thảo luận chính trị công khai gần như không bị can thiệp. Với nguồn phản biện từ một bản kiến nghị ban đầu có chữ ký của 72 vị được gọi là "trí thức và nhân sĩ" (nhưng hoàn toàn không đại diện cho giới nhân sĩ trí thức Việt Nam) có những mối quan hệ lâu đời với đảng và nhà nước, Việt Nam ngày nay có một văn hóa chính trị sống động hoàn toàn trái ngược với những gì có thể quan sát được ở Trung Quốc hay Bắc Hàn, và cho đến nay hoàn toàn không có sự đàn áp nào của nhà nước.

Để có một bản hiến pháp đáp ứng được kỳ vọng của tất cả mọi người là điều không tưởng. Thế nên, vẫn còn một số người còn đôi chút thất vọng, điều này là dễ hiểu. Ngay cả những người, như tác giả bài này cũng vẫn thấy thất vọng ít nhiều về điều mà mình mong mỏi để giải quyết những hạn chế thể chế căn bản hiện đang kìm hãm sự phát triển của đất nước. Phần mình, tôi sẽ tiếp tục dành tâm huyết và sức lực để hiểu và lý giải rõ hơn các bước phát triển đương đại ở Việt Nam với tư cách là một nhà phê bình thân thiện bên cạnh những người bạn trong và ngoài nhà nước hiện đang phấn đấu vì một tương lai tươi sáng.

Việt Nam còn đầy hứa hẹn. Kết quả việc quốc hội phê chuẩn hiến pháp hôm nay khiến ta có lý do để tiếp tục tin tưởng vào một ngày mai đẹp đẽ. Quan điểm riêng của tôi là thách thức lớn nhất mà Việt Nam đang đối mặt xuất phát từ những gì thiếu minh bạch và trách nhiệm giải trình trong hệ thống chính trị của mình; các đặc điểm tiêu cực của thể chế cũ đã trở thành gánh nặng phá hoại nền tảng của sự tăng trưởng nhanh bền vững và công bằng xã hội.

Hôm trước khi diễn ra buổi bỏ phiếu phê chuẩn hiến pháp, nhà nước ban hành thêm một nghị định nữa (Nghị định 174/CP), theo đó những hành vi nhằm lật đổ chính quyền, xuyên tạc lịch sử, phá hoại khối đoàn kết dân tộc, kích động chiến tranh hoặc tội phạm.v.v.. sẽ bị phạt tiền. Mới nghe, điều này có vẻ mâu thuẫn với sự kiện cách đây hai tuần Việt Nam đã được bầu vào Hội đồng Nhân quyền Liên Hiệp Quốc với số phiếu tín nhiệm cao nhất, và tất nhiên số phiếu đó không ám chỉ rằng Liên hiệp quốc cũng giống như Bắc Hàn. Khi được bầu vào hội đồng nhân quyền, Việt Nam đã cam kết cổ xúy nhân quyền trên toàn cầu và ngay tại Việt Nam. Đây quả thực là những giá trị mang lại nguồn cảm hứng tạo nên hiến pháp đầu tiên của Việt Nam. Vì thế, không đáng ngạc nhiên khi người dân nhận ra quyền con người của mình được nhấn mạnh hơn trong bản hiến pháp này và nó được kế thừa từ giá trị nhân quyền của các bản hiến pháp trước đó do chính Chủ tịch Hồ Chí Minh thẩm định và phê chuẩn vào năm 1946.

Ở Việt Nam, trong bộ máy nhà nước không thiếu những người thông minh, có năng lực và tận tụy. Cái mà người dân đòi hỏi là một thể chế cần thiết cho một nền kinh tế có hiệu năng cao. Với vị trí địa lý và vai trò đang trỗi dậy của Việt Nam trong thương mại thế giới, nền kinh tế của Việt Nam sẽ tiếp tục tăng trưởng. Nhưng tốc độ, những cách phân phối, và chất lượng của sự tăng trưởng đó sẽ còn đáng ngờ chừng nào vẫn còn được quản lý theo cách không minh bạch. Có nhiều điều có thể học hỏi từ việc lắng nghe những nhà phê bình thân thiện ở cả trong lẫn ngoài nước.

Một cảnh báo được đưa ra có lẽ là không thừa đối với những người có thiên hướng bắt chước thái độ đắc thắng kiểu Trung Quốc cho rằng mô hình của mình luôn luôn nhất, việc thông qua hiến pháp và vào hội đồng nhân quyền Liên Hiệp Quốc là những dịp để dè bỉu những nước khác trên thế giới, đặc biệt là những nơi ủng hộ chủ nghĩa tự do và dân chủ (được xem là) "của phương Tây". Thực ra, chủ nghĩa tự do và (nhất là) chủ nghĩa tân tự do và dân chủ phương Tây đang gặp khủng hoảng ở nhiều nơi, mà Mỹ là ví dụ điển hình. Bài học rút ra từ lịch sử và thực tiễn cho thấy, dù là thể chế nào đi chăng nữa, tính hợp pháp và hữu dụng của hiến pháp cần được thể hiện ở mục đích phục vụ nhân dân.

Các hiến pháp có ý nghĩa hay vô nghĩa nhờ vào nội dung thì ít, mà nhờ nhiều vào mức độ ủng hộ và chấp nhận dành cho hiến pháp đó. Hôm nay ở Việt Nam, các đại biểu Quốc hội đã bày tỏ các sở nguyện của họ. Người dân đã khá hài lòng một bản hiến pháp được kế thừa, tích hợp các giá trị nhân quyền từ bản hiến pháp đầu tiên năm 1946 lẫn Tuyên ngôn Quốc tế về Nhân quyền quốc tế. Với bản hiến pháp này, người Việt với mọi xu hướng chính trị có thể đóng góp vào sự phát triển của đất nước trên một sân chơi công bằng hơn và minh bạch hơn. Cho dù, người dân đón nhận kết quả biểu quyết của quốc hội về bản hiến pháp mới với những cảm giác lẫn lộn. Nhưng ai cũng phải thừa nhận, về mặt chính trị, Việt Nam hiện nay tiến bộ hơn nhiều so với cách đây chỉ một năm và bỏ một khoảng cách khá xa so với nền chính trị thời kỳ hiến pháp 1946 với những nội dung về nhân quyền được coi là nới rộng theo tiêu chí hội nhập quốc tế. Việt Nam ngày nay có một môi trường bàn luận chính trị sống động, nhìn chung không bị can thiệp, và rõ ràng là đa dạng.

Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Sinh Hùng nói trước cuộc bỏ phiếu rằng sẽ có việc phải làm "sau khi chúng ta thông qua hiến pháp", điều đó cho thấy, với cương vị Chủ tịch Quốc hội ông cũng đã nắm chắc ý nguyện các đại biểu, và tâm tư nguyện vọng của người dân. Nhưng điều này hoàn toàn không cho thấy ý kiến của một số người cho rằng "gạo đã nấu thành cơm" trước cuộc kiểm phiếu cuối cùng, ám chỉ việc bỏ phiếu chỉ là hình thức là ý kiến đúng. Ông cũng tuyên bố rằng giới lãnh đạo ủy ban hiến pháp của Quốc hội rất trân trọng các ý kiến đóng góp xây dựng bản hiến pháp, thậm chí cả nhiều quan điểm bất đồng đã được trình bày trong và xung quanh quá trình sửa đổi hiến pháp. Chúng ta có quyền hy vọng rằng ông và những người Việt khác thực sự chia sẻ tình cảm này.

Thực tế, Việt Nam đang khuyến khích môi trường bàn luận chính trị công khai và sự quan tâm ngày càng tăng của công chúng đối với chính trị. Những người cổ xúy cải cách, trong đó có tác giả bài này, tin rằng con đường đi đến thịnh vượng đòi hỏi phải có một hiến pháp thích hợp với những đòi hỏi bắt buộc về trách nhiệm giải trình và tính minh bạch như hiến pháp mới được thông qua. 

Có ai bảo chính trị là chuyện dễ đâu. Trước mắt còn nhiều khó khăn phải giải quyết. Nhưng, Việt Nam hãy tự tin!

Chào đoàn kết.

Bài Cuteo@ viết theo giọng văn của Jonathan London

------------------

Jonathan London: 

Việt Nam ơi, đừng tuyệt vọng