"HỢP CHỦNG QUỐC" HAY "HỢP CHÚNG QUỐC HOA KỲ"?

LâmTrực@

Đã từ lâu, chúng ta vẫn nghe và đọc thấy cụm từ "Hợp chủng quốc Hoa Kỳ", và mấy ngày gần đây, trong thời gian TBT Nguyễn Phú Trọng tới Mỹ theo lời mời của TT Obama, chúng ta lại thường xuyên đọc và nghe thấy cụm từ "Hợp chúng quốc Hoa Kỳ".

Nhiều bạn tự hỏi: Dùng đúng là "Hợp chủng quốc hay Hợp chúng quốc Hoa Kỳ"?

Để trả lời câu hỏi này, LâmTrực@ guk trên mạng và tập hợp lại để bạn đọc tham khảo.

1. Việt Nam Tự Điển của Hội Khai Trí Tiến Đức (1931:250) giảng Hợp-chúng-quốc là Nước nhớn do nhiều nước nhỏ hợp lại và cho ví dụ kèm theo: Nước Hoa-kỳ là Hợp-chúng-quốc.

Chúng chính là một từ Hán Việt (眾). Ta gặp từ này trong các tố hợp công chúng, quần chúng, chúng sinh... và chúng mày, chúng nó... với nghĩa là đông. Do một sự cố có tính cách ngữ âm chúng đã trở thành chủng trong Hợp Chủng Quốc: chữ Hán 種 có thể đọc là chúng (chúng thụ, nghĩa là trồng cây) hay chủng (chủng tộc, nghĩa là giống người). Để cho hợp lý, tên gọi Hợp Chủng Quốc được giải thích là nước gồm nhiều giống (chủng tộc) người hợp thành. Đây là một kiểu vọng văn sinh nghĩa. Dòm lại tên chính thức của nước Mỹ (United States) có từ nào nói về chủng tộc đâu? 

2. Theo TS Lê Quốc Vinh khi bàn về "cái sai, được sử dụng thành quen và được chấp nhận" đã có ý kiến rằng, cả thế giới đều biết một siêu cường quốc có tên gọi bằng tiếng Anh là United States of America. Tên ấy đã từ lâu được dịch sang tiếng Hán - Việt là Hợp Chúng Quốc Á Mỹ Lợi Gia hay Mỹ Lợi Kiên Hợp Chúng Quốc, gọi tắt là Hợp Chúng Quốc châu Mỹ hoặc Hợp Chúng Quốc Hoa Kỳ.

Trong tên gọi đó, cụm từ “Hợp Chúng Quốc” là cách dịch chính xác của cụm từ “United States” có nghĩa là “các nước (bang) liên hợp” - đồng nghĩa với từ “liên bang”. Nhưng không hiểu do đâu và tự bao giờ chữ “Chúng” (mang dấu sắc) lại biến thành “Chủng” (mang dấu hỏi).

Nhiều người còn giải thích một cách “uyên bác” rằng Hoa Kỳ là quốc gia do nhiều chủng tộc hợp thành nên nước ấy có tên như vậy (!). Thế mới biết, chỉ thay đổi dấu trong một từ mà đã làm biến đổi cả ý nghĩa tên gọi của một quốc gia.

Ngày nay báo chí và nhiều phương tiện truyền thông của Việt Nam, thậm chí cả một số văn kiện chính thức của Nhà nước, đều trịnh trọng gọi quốc gia ấy là “Hợp Chủng Quốc Hoa Kỳ”. Thế là, một cách gọi tên sai được sử dụng trong đa số trường hợp đã trở thành đúng nên được chính thức chấp nhận! 

3. Học giả An Chi viết trong Bách khoa tri thức: Gọi cho đúng thì phải gọi là Hợp chúng quốc, dịch từ tiếng Anh là United States. Hợp chúng quốc châu Mỹ là United States of America. Đây là tên chính thức và đầy đủ của nước Mỹ, tức Hoa Kỳ. United là "hợp", còn States là "chúng quốc". "Chúng" là một hình vị tiếng Hán, có nghĩa là đông, nhiều, như có thể thấy trong chúng nhân, chúng dân, chúng khẩu, chúng sinh, quần chúng, đại chúng, công chúng, xuất chúng...Vậy "chúng quốc" có nghĩa là nhiều nước Hợp chúng quốc châu Mỹ hiện nay có 50 nước, tức "states" mà tiếng Việt gọi là bang). Do không rõ nguồn gốc và ý nghĩa của hình vị đang xét, lại thấy nghe thấy Hoa Kỳ là một quốc gia có nhiều sắc tộc từ các nước, các châu đến sinh cơ lập nghiệp nên một số người mới biên "hợp chúng quốc" thành "hợp chủng quốc", nghĩ rằng, chủng có nghĩa là giống người, là chủng tộc. Nhưng tên United hoàn toàn không nhắc đến chủng tộc.

Như vậy đã rõ, tên đúng phải là "Hợp chúng quốc Hoa Kỳ", tuy nhiên tên "Hợp chủng quốc Hoa Kỳ" vẫn được chấp nhận.

P/s: Vẫn là tên nước Mỹ, như chữ Hoa Kỳ có nghĩa là cờ hoa. Tuy nhiên, trong dòng chữ United States of America lại không có chữ nào nói về cờ hoa cả. Xin được trở lại trong các entry sau.