Bà bán cá Chợ Xanh: Báo chí phải tiên phong trong chống tin giả

Khoai@

Dù còn một số hạn chế, lệch lạc.. nhưng nói gì thì nói, báo chí đã có nhiều đóng góp quan trọng vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc. Nhân ngày cáo chí cách mạng Việt Nam 21/6, Khoai@ có cuộc trao đổi với bà bán cá Chợ Xanh về vai trò của báo chí đối với công tác đấu tranh, phòng chống tin giả bảo vệ người dân.

- Khoai@: Thưa bà, bà quan niệm thế nào là tin giả?

- Bà bán cá Chợ Xanh: Ôi dào, ai lại đi hỏi tôi cái lớn lao thế. Nhưng nôm na, đó là những thông tin không đúng, không thật, sai lệch về nội dung (một phần hoặc toàn phần), không chính xác, có ít xuýt ra nhiều... Tóm lại, thông tin để đánh lừa người đọc là tin giả. 

Tin giả làm nhiễu loạn xã hội, dẫn dắt cho hành vi thiếu chuẩn mực, hại đời, hại người. Người chủ đích đưa tin giả là nhằm kiếm lời, trục lợi, hoặc xã hơn nữa là làm mất lòng tin vào đảng, chính phủ, hoặc vì mục đích bẩn tưởi khác.

Ví dụ, báo chí đưa tin "Bố chồng dính lẹo với còn dâu" làm xã hội nghi ngờ lẫn nhau. Hay quảng cáo thuốc chữa liệt dương, diệt u nang để đánh lừa, móc túi người bệnh. Chân thực hơn, con cá này là cá hồi Sa Pa, nhưng người bán nói rằng đó là cá hồi Na uy, ai không hiểu, không biết thì bị mua đắt.

Cũng có khi đưa tin giả để chia rẽ đoàn kết, kích động chống phá nhà nước. Có khi thằng Tàu nó đưa tàu cá vào biển Đông, nhưng ở vùng đánh bắt chung, nhưng báo lại đưa là nó kéo vào biển Đông, mà dân ta chỉ nghĩ biển Đông là của riêng Việt Nam, nên biểu tình phản ứng, làm xã hội bất an. Hay tôi nói như vụ Luật đặc khu đặc khiếc gì đó, tôi đã đọc cơ mà không có chỗ nào nói đến bán đất cho Tàu, nhưng bọn xấu cứ tuyên truyền là bán đất cho Trung Quốc,... thế là dân biểu tình phản đối như ong vỡ tổ. 

Mới đây, Bộ Y tế nhập vaccine Covid từ Trung Quốc để tiêm cho dân, nhưng mấy anh lại nói là Trung Quốc đang đầu độc dân Việt Nam bằng Vaccine và Chính phủ tiếp tay. Nhưng con trai tôi làm bác sĩ, nói rằng Vaccine của Trung Quốc cũng tốt như vaccine Mỹ, Nga hay Đức...

Tôi nói để anh biết, đọc mạng mà lớ xớ là bị lừa bởi tin giả, nhưng đáng buồn là nhiều tờ báo cũng đưa tin không đúng...

- Khoai@: Thưa bà, phòng chống tin giả hiện này thì báo chí đóng vai trò như thế nào?

- Bà bán cá Chợ Xanh: Có vẻ như từ tước tới nay, đều trông cậy vào công an hết, chứ báo chí làm được mấy. Cứ công an ra kết luận thì báo chí chạy theo nói lại thôi. Năm thì mười họa mới có anh báo dám bóc phốt tin giả nhất là tin giả ở báo bạn. Nói như ông gì to to, tôi quên mẹ tên, thì phòng chống tin giả phải là nhiệm vụ của toàn bộ hệ thống, có sự tham gia của các ban ngành, địa phương và toàn dân mới ổn. Đừng có khoán trắng cho công an và cư dân mạng, họ còn ối việc ra đấy. 

Theo tôi, phòng chống tin giả thì báo chí phải là tiên phong. Đơn giản thôi, vì thông tin luôn gắn liền với báo chí, dù là báo giấy hay báo mạng các cái. Anh làm báo, anh phải có nhiều thông tin hơn người khác để đối chiếu, so sánh, thẩm định. Pháp luật trao khá nhiều quyền cho anh thì anh phải có bổn phận phòng và chống bằng cách kiểm chứng, chứ đừng có nói tôi chỉ chép lại. 

Thế nên, phòng chống tin giả, trước hết và chủ yếu phải từ nhà báo. Trước tiên là thông tin có trách nhiệm, tiên phong trong việc nói không với tin giả, tin mập mờ, tin chưa kiểm chứng, đừng có mà làm báo theo kiểu ngồi phòng lạnh hóng hớt tin trên mạng rồi viết bài. Làm thế thì suốt đời báo chí chỉ chạy theo hít khói mạng xã hội mà thôi. Anh làm báo, anh phải có tin sớm hơn và phải sử dụng tin đó một cách trung thực để dẫn dắt cộng đồng mới đúng.

Đồng ý là thời gian gần đây, nhiều nhà báo đã rất tâm huyết, nhiệt tình, đã đóng góp nhiều hơn vào việc chống tin giả, nhưng chống làm sao được khi bản thân anh cũng có sử dụng tin giả, hay lờ đi khi gặp tin giả? 

Hãy nhớ, báo chí chỉ có Sự thật mà thôi. Chống tin giả sẽ không thể có hiệu quả nếu như không có sự tham gia của các cơ quan báo chí. Vấn đề là báo chí dám dấn thân, quyết liệt không, có thực hiện đúng bổn phận hay không, và làm báo có tính chiến đấu thực sự hay không. 

Có khi, chỉ vì thu nhập từ quảng cáo cho doanh nghiệp mà anh lờ đi những thông tin sai của doanh nghiệp đó khiến người tiêu dùng thiệt thòi, dính lừa. 

Cũng có khi vì thù ghét doanh nghiệp hay cá nhân nào đó mà uốn cong ngòi bút, sử dụng con chữ, đánh tráo khái niệm để chĩa mũi dùi vào họ. Kết quả là doanh nghiệp thiệt hại, người tiêu dùng sẽ cùng chung số phận. 

Tôi nói thế là lường được cả những vụ việc do trình độ nhận thức của phóng viên chưa tới nên mắc lỗi trong diễn đạt, khiến người đọc hiểu sai bản chất vấn đề, từ việc đúng thành việc sai.

Tôi lấy ví dụ ngay ngày hôm nay, để di chuyển hàng cây phong lá đỏ trên đường Trần Duy Hưng về nơi khác, các công nhân đã phải làm việc vào ban đêm để không đảm bảo an toàn cho giao thông và đồng thời tránh được cái nóng bức tới hơn 40 độ C. Cách làm đó là thông minh và khoa học. Nhưng vài tờ báo vì mục đích câu like, đã đặt tiêu đề là "Hàng phong lá đỏ trên phố Nguyễn Chí Thanh và Trần Duy Hưng được đánh chuyển trong đêm". Cách đặt tiêu đề mập mờ này làm người đọc nghi nghờ về tính minh bạch của việc đánh chuyển cây phong lá đỏ đi nơi khác. Nó có gì đó lén lút, nên làm người dân nghi ngờ.

Chuyện khác, liên quan đến chuyện một cô giáo làm đơn tố cáo nhà trường trù dập vợ chồng cô. Nhưng thanh tra đã kết luận, những nội dung tố cáo đó không đúng. Có anh nhà báo đã dùng từ "PHẢN ÁNH" thay cho từ "TỐ CÁO" để viết bài. Người đọc có thể không để ý và chấp nhận mà không biết rằng, dưới khía cạnh pháp luật, thì giữa "PHẢN ÁNH" và "TỐ CÁO" có ngữ nghĩa khác hẳn. Nếu là "PHẢN ÁNH" thì nhẹ nhàng hơn và không phải chịu trách nhiệm gì. Bởi luật tố cáo nói rõ, TỐ CÁO SAI có thể phải chịu trách nhiệm hình sự, hành chính và trách nhiệm dân sự.

- Khoai@: Thưa bà, trong tình hình hiện nay, báo chí cần làm gì để nâng cao hiệu quả việc phòng chống tin giả?

- Bà bán cá Chợ Xanh: Đơn giản thôi, có vài vấn đề. 

Một là phải làm thế nào để nâng cao đạo đức báo chí. Chú trọng đến việc tuyển sinh người có đạo đức tốt vào trường. Chú ý giáo dục đạo đức công dân ngay từ trong trường đào tạo báo chí, và cùng với đó loại bỏ ngay các sinh viên sa đọa biến chất, hư hỏng. Tuyển dụng cũng vậy, phải thẩm tra kỹ về tư cách đạo đức, quá trình công tác hay làm việc ở cơ quan, hoặc ngoài xã hội trước khi vào làm báo. Quá trình công tác thì cơ quan báo chí phải quản lý tốt và đặc biệt phải tiếp tục giáo dục chính trị, tư tưởng, đạo đức cho đội ngũ này.

Thứ hai, rất quan trọng là nâng cao chất lượng đào tạo, chú trọng đến chuyên môn nghiệp vụ. Không phải là cứ vừa tốt nghiệp trường báo ra là làm việc được ngay, mà tòa báo cần tiếp tục dìu dắt, bồi dưỡng nghiệp vụ cho những người này. Làm báo cũng như làm bác sỹ, chẩn đoán sai, bốc thuốc sai là chết người. Nó cũng giống như công an, trình độ điều tra  yếu kém có thể cho kết luận không đúng bản chất vụ việc, dẫn đến oan sai, tiêu cực. Điều quan trọng nữa là chính bản thân người làm báo cũng phải tự học, tự trang bị cho mình những kiến thức, kỹ năng nhận biết tin giả để có thể nhận biết và phòng chống. Bên cạnh đó, trách nhiệm với xã hội cũng là vấn đề không phải bàn cãi. Thiếu trách nhiệm, bừa bãi, cẩu thả có thể dẫn đến hệ lụy khó lường.

Tôi nhớ đến vụ mấy anh chị làm báo hình, vì thiếu trách nhiệm nên đã cho ra đời một rác phẩm, mà bản chất là tin giả, tin không trung thực khi người đọc phát hiện ra, các anh chị "dùng chổi quét rau" ở Thanh Hóa như hình bên. Vụ này do trách nhiệm, đạo đức kém nên thông tin lên báo lại là tin giả.

Thứ ba, luật Hình sự, Dân sự, báo chí, luật an ninh mạng... đã có, nhưng chế tài chưa đủ mạnh, hoặc việc áp dụng còn chưa chuẩn, còn nể nang, né tránh.. đã vô tình tiếp tay cho việc tung tin giả lên báo chí và lên mạng xã hội. Dó đó cơ quan nhà nước cũng cần có những sửa đổi để đủ sức răn đe các hành vi sai phạm.

Tôi nói trước, anh chị phỏng vấn tôi là phải đăng thông tin chính xác lời tôi nói, cấm được sửa chữa, dùng từ lươn lẹo làm biến đổi ý tôi, nghe chửa.

- Khoai@: Dạ vâng, cháu xin cảm ơn bà.