Nhận diện những biểu hiện của hoạt động bán hàng đa cấp bất chính

Bài chép từ báo CAND

Thời gian qua, Cục Cạnh tranh và bảo vệ người tiêu dùng (CT&BVNTD- Bộ Công Thương đã ghi nhận một số biểu hiện của hành vi bán hàng đa cấp bất chính và đưa ra những khuyến cáo để người tiêu dùng cần cảnh giác và cẩn trọng trước những lời mời “hấp dẫn và đầu tư siêu lợi nhuận” để tránh tình trạng tiền mất tật mang.

Nhiều chiêu “bẫy” người tiêu dùng tham gia đa cấp biến tướng

Ông Trịnh Anh Tuấn, Phó Cục trưởng Cục CT&BVNTD cho biết, các doanh nghiệp bán hàng đa cấp (DN BHĐC) chỉ được kinh doanh đối với mặt hàng hàng hóa, phải đăng ký hợp pháp (đáp ứng đủ các điều kiện hoạt động) với Bộ Công Thương và chịu sự giám sát của các cơ quan chức năng trong quá trình hoạt động.

Các hoạt động kinh doanh đa cấp bị cấm bao gồm: dịch vụ, hàng hóa nhưng không có giấy chứng nhận do Bộ Công Thương cấp; các hình thức lợi dụng mô hình đa cấp khác không phải là mua bán hàng hóa như tiền ảo, huy động vốn dự án, thương mại điện tử…

Về các biểu hiện của đa cấp biến tướng, ông Trịnh Anh Tuấn cho biết, dấu hiệu cung cấp thông tin gian dối về sản phẩm là dạng vi phạm phổ biến nhất của các DN BHĐC bất chính. Để thu hút được người tham gia và mua hàng, các DN có xu hướng nói quá về công dụng sản phẩm về cơ hội làm giàu khi tham gia kinh doanh với Công ty.

“Hình thức này phổ biến ở dạng quảng cáo sản phẩm của DN BHĐC có công dụng thần kỳ, chữa được các bệnh nan y, bệnh hiểm nghèo. Để tăng tính thuyết phục, nhiều DN bố trí người vào vai bệnh nhân để làm nhân chứng sống cho việc sử dụng sản phẩm của DN đã khỏi bệnh mặc dù bệnh viện không thể chữa khỏi. Với việc chứng kiến “người thật, việc thật”, rất nhiều người đã bỏ khoản tiền lớn để mua sản phẩm với hy vọng “chữa” được bệnh cho bản thân hoặc người thân của mình, nhiều người cũng mang các câu chuyện này chia sẻ lại với người thân dẫn đến có nhiều nạn nhân hơn tham gia mua các sản phẩm này. Tuy nhiên, thực tế sản phẩm của các DN này chỉ là các sản phẩm thực phẩm chức năng, không có tác dụng chữa bệnh”, ông Tuấn nhấn mạnh.

Bên cạnh đó, hình thức cung cấp thông tin gian dối về cơ hội kinh doanh cũng là một hình thức khác của dạng vi phạm này là quảng bá về cơ hội làm giàu nhanh chóng khi tham gia bán hàng đa cấp. Một số DN đã đánh vào lòng tham của người tham gia bằng cách vẽ ra các viễn cảnh giàu sang với thu nhập rất cao, với những tài sản lớn và những chuyến du lịch sang trọng. Để tạo lòng tin, các DN này tổ chức các sự kiện hoành tráng, tổ chức trao thưởng hàng trăm triệu đồng hay nhiều tỉ đồng cho các cá nhân.

Với việc chứng kiến người khác “nhận thưởng” với khoản tiền rất lớn và chia sẻ về thành công của mình, rất nhiều người đã mờ mắt đầu tư khoản tiền rất lớn để “làm giàu”. Tuy nhiên, những người này không biết được rằng các khoản thưởng đó hoàn toàn không có thật, đây là chiêu trò được dàn dựng để lôi kéo người khác tham gia đầu tư.

Cũng có một số người được trao thưởng nhưng số người này chỉ chiếm số ít và tiền trao thưởng chính là tiền do những người tham gia sau nộp vào Công ty, chứ không đến từ việc bán hàng như các DN khác.

Theo ông Trịnh Anh Tuấn, một dạng thức của bán hàng đa cấp nữa là yêu cầu đặt cọc, nộp tiền tham gia hoặc bắt buộc mua hàng hóa khi tham gia. Đây cũng là dạng thức bán hàng đa cấp bất chính diễn ra phổ biến trong thời kỳ đầu bán hàng đa cấp du nhập vào Việt Nam.

Các DN bất chính thường tìm cách dụ dỗ, khiến cho người tham gia phải bỏ ra một số tiền ban đầu để gia nhập vào mạng lưới. Sau khi mất tiền để tham gia, người tham gia tiếp tục mời gọi những người khác nộp tiền vào mà không mua bán sản phẩm gì, hoặc có sản phẩm nhưng sản phẩm không có giá trị.

Cứ như vậy, tiền được nộp vào hệ thống không dựa trên nhu cầu tiêu dùng hàng hóa mà chỉ nộp tiền khống, dùng tiền đó chi trả hoa hồng cho người vào trước. Những người vào sau chiếm số đông trong mạng lưới sẽ chịu thiệt hại, không đòi lại được tiền khi hệ thống không thể tuyển thêm được người nộp tiền vào.

“Bản thân người bị dụ dỗ thường không nhận thức được bản chất của việc nộp tiền bởi họ được những người thân quen giới thiệu nên hoàn toàn tin tưởng. Tuy nhiên, sau đó khi không lấy lại được tiền hoặc không bán được sản phẩm thì họ mới nhận ra vấn đề. Có những người chấp nhận bỏ cuộc và mất tiền. Cũng có người lại đi dụ dỗ, lôi kéo người thân, bạn bè tham gia để lấy lại số tiền mình đã mất. Cứ như vậy, số nạn nhân ngày càng tăng cho đến khi không có thêm người tham gia và hệ thống sụp đổ”, ông Tuấn cho hay.

Người tiêu dùng nên tỉnh táo nhận diện đa cấp biến tướng

Ngoài ra, còn có hình thức cho người tham gia nhận tiền từ việc tuyển dụng người mới. Trả tiền cho việc tuyển dụng là một trong những dấu hiệu nhận biết căn bản đối với hoạt động bán hàng đa cấp bất chính. Ở những DN này, việc bán hàng không được chú trọng mà chỉ tập trung tuyển dụng, lôi kéo người mới tham gia. Để khuyến khích tuyển dụng, DN chi trả một khoản hoa hồng cho người tham gia khi người đó tuyển được một người mới.

Tuy nhiên, việc tuyển dụng của các DN này thường gắn với việc người được tuyển dụng nộp một khoản tiền dưới các hình thức khác nhau như đặt cọc hay mua hàng. Nguồn gốc khoản tiền thưởng dành cho người tuyển dụng cũng chính là từ khoản tiền do người được tuyển dụng nộp cho Công ty. Các DN này sẽ tồn tại đến khi không tuyển được người mới nữa, không còn tiền để chi trả cho tuyến trên nữa thì sẽ tự sụp đổ.

Đặc biệt, trong hoạt động bán hàng đa cấp chính thống, mỗi người tham gia chỉ ký một hợp đồng tham gia và được cấp một mã số để xác nhận vị trí trong mạng lưới của Công ty. Tuy nhiên, ở các DN BHĐC bất chính, người tham gia được khuyến khích đầu tư nhiều tiền, thông qua việc một người ký nhiều hợp đồng, tạo lập nhiều mã số trên hệ thống, mỗi mã số nộp một khoản tiền, hệ thống sẽ xếp các mã số để mã số trên được hưởng hoa hồng từ mã số phía dưới.

Theo cách này, khi mới gia nhập, người tham gia sẽ được nhận một khoản hoa hồng nhất định, thực chất là từ doanh số của các mã số tuyến dưới của chính mình. Tuy nhiên, đến các kỳ tính thưởng tiếp theo, người đó sẽ không còn được hưởng hoa hồng gì nếu không đầu tư thêm tiền, bởi các mã số này đều là mã số ảo, không tự phát sinh được hoa hồng do không có hoạt động mua bán liên quan đến mã số đó.

Đây là cách thức được một số DN bán hàng đa cấp sử dụng để kêu gọi đầu tư vì người đầu tư bị thu hút bởi khoản hoa hồng ban đầu khi họ mới nộp tiền vào hệ thống mà không ý thức được việc khoản hoa hồng đó chỉ phát sinh một lần hoặc chỉ phát sinh khi họ đầu tư thêm tiền cho các mã số phía dưới.

Để tránh bị phát hiện, các DN này thường hướng dẫn, cho phép người tham gia mượn giấy tờ cá nhân của người thân quen để ký hợp đồng. Bằng cách này, một người sẽ có thể đầu tư vào nhiều mã số, mỗi mã số gắn với một hợp đồng và một cá nhân khác nhau, tuy nhiên tiền sẽ do một người nộp và hoa hồng cũng chỉ trả cho một người.

Theo ông Trịnh Anh Tuấn, trong những năm vừa qua, nhiều DN đã bị xử phạt và thu hồi giấy chứng nhận đăng ký hoạt động bán hàng đa cấp vì các hành vi bán hàng đa cấp bất chính. Một số đối tượng còn bị truy cứu trách nhiệm hình sự như vụ việc liên quan đến Công ty Liên Kết Việt hay vụ việc liên quan đến Công ty TNHH Nhượng quyền Thương mại Thăng Long.

Vì vậy, người dân khi tham gia hợp tác với các DN BHĐC cần hiểu rằng không phải DN nào được cấp giấy chứng nhận cũng là DN hoạt động chân chính. Trường hợp nhận thấy DN mình hợp tác có biểu hiện của bán hàng đa cấp bất chính như nêu trên, cần thu thập chứng cứ, thông báo với các cơ quan chức năng để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình, đồng thời giúp các cơ quan chức năng truy cứu trách nhiệm của tổ chức, cá nhân liên quan một cách nghiêm minh, thích đáng.

Lưu Hiệp