Chiếc xe ô tô đầu tiên do người Việt chế tạo ở miền Bắc hay miền Nam?

Lâm Trực@

Thi thoảng đâu đó vẫn nghe câu cửa miệng quen thuộc của các bạn còn nuối tiếc chế độ VNCH với "Made in Vietnam! - Citroën La Dalat", rằng "Từ con số không năm 1954, VNCH đã là quốc gia đầu tiên trong vùng Đông Nam Á đã lắp ráp chiếc xe LaDalat vào những năm đầu của thập niên 70, khi mà Nam Hàn chưa có tí kỹ nghệ xe chi cả". Mình không trách các bạn bởi học chưa tới, lại lười đọc, hoặc tự thẩm du, lâu ngày thành bệnh. Nhưng mình chúa ghét những kẻ hoang tưởng mượn chuyện này để phân biệt, chia rẽ vùng miền.

Ai quan tâm đến sự thật có thể đọc bài "Chiếc ô tô đầu tiên do người Việt tự chế tạo và sản xuất" trên Tre Làng theo link dưới đây:

https://trelang24h.com/2015/12/la-dalat-o-to-au-tien-san-xuat-tai-viet.html

Bây giờ ta sẽ đi lần lượt từ Nam ra Bắc:

Miền Nam Việt Nam và chiếc xe hơi Citroën La Dalat

Khi nói đến lịch sử phát triển ngành công nghiệp ô tô tại Việt Nam, một trong những điểm sáng đáng chú ý là sự xuất hiện của chiếc xe Citroën La Dalat tại miền Nam vào những năm 1970. Dưới bối cảnh chiến tranh và những khó khăn kinh tế, sự ra đời của La Dalat không chỉ là một bước tiến quan trọng trong ngành công nghiệp ô tô mà còn là biểu tượng của sự nỗ lực và sáng tạo của người Việt Nam thời kỳ đó.

Citroën La Dalat

La Dalat là sản phẩm của chi nhánh Citroën tại miền Nam Việt Nam, được lắp ráp và sản xuất chủ yếu để phục vụ thị trường nội địa. Đây là một chiếc xe hơi nhỏ gọn, thực dụng và giá cả phải chăng, phù hợp với điều kiện kinh tế của người dân miền Nam thuộc giới thượng lưu hoặc quân sự vào thời điểm đó. La Dalat được lắp ráp với tỷ lệ nội địa hóa ngày càng cao, từ 75% phụ tùng nhập khẩu và 25% nội địa trong những năm đầu, lên đến 60% phụ tùng nội địa vào năm 1975.

Trước khi La Dalat xuất hiện, thị trường ô tô tại miền Nam Việt Nam đã phát triển khá sôi động với sự hiện diện của nhiều thương hiệu ô tô từ châu Âu và Mỹ. Những chiếc xe của Pháp như Renault, Peugeot, Citroën rất phổ biến, bên cạnh đó là các thương hiệu từ Đức và Mỹ như Mercedes, Lincoln, Cadillac, và Chevrolet. Thập niên 60 chứng kiến sự nhập khẩu ồ ạt các loại xe hơi từ Mỹ, châu Âu, và Nhật Bản, tạo nên một thị trường đa dạng và phong phú.

Tuy nhiên, vào giữa thập niên 60, những chiếc xe nhỏ gọn của Pháp dần mất đi sự hấp dẫn do sự cạnh tranh gay gắt từ các mẫu xe mạnh mẽ và đa dụng hơn của Mỹ và Đức. Trong bối cảnh này, Citroën đã quyết định ra mắt một loại xe mới, dễ sản xuất và có giá thành thấp để cạnh tranh với các đối thủ Nhật Bản đang bắt đầu xâm nhập vào thị trường Việt Nam.

Vào năm 1969, Citroën mua bản quyền thiết kế của chiếc Baby Brousse từ công ty Ateliers et Forges de l’Ebrié của Pháp. Các kỹ sư tại chi nhánh Société Automobile d'Extrême-Orient ở Sài Gòn đã bắt tay vào sản xuất La Dalat, dựa trên thiết kế của Baby Brousse và Méhari. Các bộ phận chính như động cơ, hệ thống treo, khung xe được nhập khẩu, trong khi các bộ phận như đèn, ghế, và vỏ xe được sản xuất ngay tại Việt Nam.

La Dalat nhanh chóng chiếm lĩnh thị trường nhờ vào giá cả hợp lý, dễ sửa chữa và khả năng thay thế phụ tùng dễ dàng. Đây là một điểm mạnh so với các dòng xe Nhật Bản vốn nổi tiếng là khó sửa chữa và kém bền vào thời điểm đó. Với tỷ lệ nội địa hóa cao, La Dalat không chỉ đáp ứng nhu cầu thị trường mà còn giúp giảm thiểu sự phụ thuộc vào nguồn phụ tùng nhập khẩu.

Citroën La Dalat không chỉ là một chiếc xe, mà còn là biểu tượng của sự nỗ lực và sáng tạo của ngành công nghiệp ô tô miền Nam Việt Nam. Với hơn 5,000 chiếc được sản xuất từ năm 1970 đến 1975, La Dalat đã ghi dấu ấn đậm nét trong lòng người dân và trở thành một phần của lịch sử phát triển ngành công nghiệp ô tô Việt Nam.

Sau năm 1975, Citroën La Dalat không còn được sản xuất, nhưng những di sản mà nó để lại vẫn còn được ghi nhớ. La Dalat là minh chứng cho khả năng tự lực, tự cường của người Việt Nam trong bối cảnh khó khăn, và là một phần không thể thiếu trong câu chuyện phát triển công nghiệp ô tô Việt Nam.

Citroën La Dalat là một minh chứng sống động cho sự phát triển và khả năng sáng tạo của ngành công nghiệp ô tô miền Nam Việt Nam trước năm 1975. Dù không còn tồn tại sau thời kỳ chiến tranh, nhưng những gì mà La Dalat đạt được đã để lại một dấu ấn sâu sắc và là niềm tự hào của người dân miền Nam. Trong phần tiếp theo, chúng ta sẽ cùng khám phá câu chuyện về chiếc ô tô đầu tiên do miền Bắc Việt Nam sản xuất và so sánh với La Dalat của miền Nam.

Miền Bắc và bước chân đầu tiên trong ngành ô tô

Miền Bắc Việt Nam, đặc biệt là Hà Nội, đã có những bước đầu tiên quan trọng trong lịch sử ngành ô tô. Năm 1901, linh mục người Pháp tên Puginier sở hữu chiếc ô tô chạy bằng động cơ hơi nước đầu tiên tại Hà Nội. 

Năm 1906, Công ty Xăng dầu Asiatic Petrolium mở cửa hàng bán lẻ đầu tiên ở Phúc Tân (gần cầu Long Biên), sự kiện này mở ra cơ hội cho xe ô tô nhập vào Hà Nội. Cũng năm này, chủ cơ sở sản xuất xe tay Omnium người Pháp có hai chiếc Prima 4, ông này dùng 2 năm sau đó bán lại.

Năm 1913, người Hà Nội đầu tiên mua xe hơi là nhà tư sản dân tộc Bạch Thái Bưởi. Đó là chiếc xe hiệu Peugeot chạy xăng có giá 1 triệu franc (loại tiền giấy do Ngân hàng Đông Dương phát hành để sử dụng tại Đông Dương). Như vậy sau 18 năm kể từ khi ô tô chạy xăng ra đời vào năm 1885 tại Đức, người Hà Nội đầu tiên đã sở hữu loại xe dùng nhiên liệu là xăng.

Theo tài liệu của cụ Nguyễn Văn Uẩn, tác giả của bộ sách 3 tập "Hà Nội nửa đầu thế kỷ XX", Hà Nội lúc đó có khoảng gần 30 chiếc xe con thuộc sở hữu của người Pháp và người Việt. Con số đó cũng khá trùng hợp với số liệu mà Báo Phụ nữ tân văn số 207 ra ngày 6-7-1933 công bố.

Năm 1927, trên các báo tiếng Pháp xuất bản ở Hà Nội xuất hiện các trang quảng cáo ô tô con, ví dụ như Hãng Citroen bán xe trả góp trong 12 tháng, Peugeot bán mẫu xe 12-SX 4 số 5 chỗ ngồi.

Năm 1920, giá 1 chiếc xe con khoảng 33 triệu franc (tương đương với 8.000 đồng bạc Đông Dương và giá 1 tạ gạo lúc này khoảng 6 đồng).

Sở dĩ giá xe cao ngất ngưởng do chính quyền chỉ cho nhập xe sản xuất ở Pháp và không cho nhập xe của Đức, Italia hay Mỹ nên các hãng xe Pháp tung hoành ép giá người mua.

Sang năm 1921, cho dù xe của Mỹ, Italia, Anh chịu thuế nhập tới 50% nhưng để cạnh tranh đã bán rẻ hơn, buộc các hãng ô tô của Pháp phải giảm nên giá chỉ còn 13 triệu Franc.

Ở phố Phan Chu Trinh hiện nay (Nhà máy Ô tô Ngô Gia Tự cũ, nay là Cty ôtô 1-5) những năm 1930 có garage Aviat et Compagnie, công ty này làm đại lý bán xe của Hãng Ford, Citroen và Hãng xe máy Solex, garage do một nhà tư bản Pháp lập ra từ những năm 1910. Lúc đầu, xưởng chuyên sản xuất xe song mã, rèn móng ngựa và đặt tại phố Hàng Vôi. Đến năm 1925, trong cuộc khai thác thuộc địa của thực dân Pháp, xưởng AVIA tăng trưởng rất nhanh, với 160 công nhân, vừa sửa chữa, sản xuất phụ tùng vừa lắp ráp ôtô. Do quy mô mở rộng như vậy, xưởng AVIA đã chuyển từ Hàng Vôi về số 18 Phan Chu Trinh cho tới bây giờ.

Vào cuối những năm 1920, 1930, AVIA đã là một nhà máy ôtô khá bề thế, nhưng những người thợ làm việc tại nhà máy, đa số là người Việt, đều bị giới chủ đối xử tàn tệ. Vì vậy các phong trào đấu tranh, phản kháng của công nhân xuất hiện khá sớm. Tuy nhiên, phải đến khi Tổ chức Thanh niên Cách mạng đồng chí Hội và sau này là các tổ chức Đảng Cộng sản được thành lập, phong trào đấu tranh của công nhân AVIA mới quyết liệt và triệt để hơn. Điển hình là cuộc bãi công toàn nhà máy tháng 5-1929 đòi tăng lương, giảm giờ làm, không được đánh đập công nhân do Công hội Đỏ phát động (sau đó đồng chí Ngô Gia Tự, một trong những người thành lập nhóm Cộng sản đầu tiên ở số 5 Hàm Long, trực tiếp chỉ huy) đã được 160 công nhân AVIA nhất loạt hưởng ứng.

Giá xe cao, lại phải đóng thuế đường trong khi thu nhập của dân nội thành vẫn thấp là nguyên nhân khiến số lượng ô tô con tăng chậm. Ví dụ năm 1921, Hà Nội có 4.721 cửa hàng buôn bán trong đó 3/4 đóng thuế dưới mức tối thiểu (10 đồng bạc Đông Dương), chỉ có 2 cửa hàng đóng thuế 300 đồng/tháng, cho đến năm 1941, số cửa hàng vẫn tương tự, tuy nhiên 10% trong số đó đóng thuế chiếm tới 50%. Do vậy chỉ có tầng lớp giàu có mới mua ô tô.

Cụ Hồ Đắc Di du học ở Pháp từ năm 1918 và về nước năm 1932, sau một thời gian ở Huế rồi Quy Nhơn, cụ ra Bệnh viện Phủ Doãn và là 1 trong 3 bác sỹ duy nhất (trong đó có 2 người Pháp) ở Đông Dương thời điểm đó, do lương rất cao nên năm 1932, cụ đã mua chiếc Peugeot. Chiếc xe này vẫn còn hiện thuộc sở hữu của người chơi xe cổ Hà Nội. Bên sườn xe còn nguyên dòng chữ: Dr Ho Dac Di.

Người Hà Nội đầu tiên chơi ô tô thể thao là ông Nguyễn Đình Dương (ở 38 Lê Thái Tổ). Ông Dương là con trai cụ Hàn Liên, người Hà Nội đầu tiên chơi đồ cổ và cũng là người buôn đồ cổ nổi tiếng Hà Nội. Ông Dương mua chiếc xe thể thao hiệu Renault vào năm 1943.

Ông Trịnh Đức Kính, chủ Công ty Thủy tinh Thanh Đức nổi tiếng toàn cõi Đông Dương và các sản phẩm thủy tinh Thanh Đức không chỉ xuất sang Lào, Campuchia mà còn xuất sang cả Maroc, Angieri có chiếc Citroen. Em vợ ông, chủ Hãng cơ khí Minh Nam ở phố Khâm Thiên chơi 2 xe, một hiệu Citroen và một hiệu Peugeot.

Nhà Hoa Tường ở phố Khâm Thiên cũng chơi xe Ford Acbas mui trần.

Ông Trịnh Văn Căn, chủ Hãng dệt Cự Doanh nổi tiếng có chiếc Peugeot.

Nhà chuyên cho thuê xe đám cưới Tự Vân ở phố Hàng Bông có chiếc xe Ford mui trần.

Cụ Hiền Nhân, Chủ nhiệm Báo Tia Sáng cũng có một chiếc Renault 4 ngựa.

Ở phố Hàng Trống có nhà chuyên xuất khẩu tơ lụa sang Pháp mua chiếc Ford sang trọng, đi được 2 năm ông bán lại cho một người thân của Hoàng gia Lào vào năm 1948.

Năm 1944, chiến tranh thế giới lần thứ II lan rộng, xăng dầu trở nên khan hiếm, hai nhà sản xuất chuyên cung cấp xăng dầu cho Việt Nam là Shell và Conony giảm sản lượng nên các nhà nhập khẩu không nhập được hàng, vì thế hầu hết xe con phải đắp chiếu, còn xe tải thì cải tiến máy để chuyển sang chạy bằng than củi. Tình trạng này kéo dài cho đến năm 1945.

Trong thời gian 9 năm kháng chiến chống Pháp, Hà Nội có 4 cây xăng: Phố Khâm Thiên, Bát Sứ, Trần Quang Khải, Hai Bà Trưng. Hà Nội có một trường dạy lái ô tô ở phố Trần Quốc Toản gọi là "Hà Nội ô tô", trường có 2 chiếc xe Jeep dạy cho học sinh.

Thời gian này, Hà Nội có 2 garage là Simca (cuối phố Hai Bà Trung hiện nay) và Crytal ở chỗ nhà máy nước đá hiện nay. Vì tầng 1 ở phố buôn bán sầm uất như: Hàng Đường, Hàng Đào, Hàng Gai, Hàng Bông... dùng làm cửa hàng nên nhà có xe ô tô ở các phố này, tối tối phải đánh xe xuống gửi trước cửa Hỏa Lò.

Tháng 3-1954, Báo "Thực Nghiệp" có trụ sở ở phố Hàng Trống mua chiếc Peugeot, chiếc xe có biển số IK 171. Theo Nhà báo Hoàng Giáp, cựu phóng viên của tờ Thời Mới (trước 1954) có lẽ đây là chiếc xe cuối cùng đăng ký bởi lúc đó cứ điểm Điện Biên Phủ đang bị bộ đội ta bao vây, lại thêm các nhà buôn Pháp ở Hà Nội bán hay sang nhượng cơ sở kinh doanh nên không ai nghĩ đến việc mua sắm tài sản, nhất là tài sản có giá trị lớn. Như vậy tính đến năm 1954, Hà Nội chỉ có khoảng 171 ô tô con.

Sau khi kháng chiến chống Pháp kết thúc vào năm 1954, Nhà máy AVIA được đổi tên thành Nhà máy sửa chữa ôtô 1-5 và tiếp tục phát triển dưới sự quản lý mới. Những năm 1957, 1958, và 1959 là những năm nhà máy hoàn thành xuất sắc các nhiệm vụ kinh tế và chính trị, đóng góp đáng kể cho nền kinh tế xã hội chủ nghĩa mới thành lập.

Bước chuyển mình trong ngành công nghiệp ô tô

Một sự kiện quan trọng diễn ra vào năm 1958 khi Quân đội Nhân dân Việt Nam sản xuất được chiếc ô tô đầu tiên. Theo Đại tá Hồ Mạnh Khang, nhà máy Z157 được giao nhiệm vụ thiết kế và sản xuất một chiếc ô tô con tặng Chủ tịch Hồ Chí Minh. Điều này cho thấy sự quyết tâm và khả năng tự lực trong việc chế tạo phương tiện giao thông của miền Bắc.

Ảnh: Ô tô và xe máy do quân đội miền Bắc tự chế tạo và sản xuất

Thiếu tướng Vũ Văn Đôn, người đã gắn bó cả cuộc đời với ngành xe cộ quân đội, kể lại quá trình sản xuất chiếc ô tô đầu tiên. Ông và đồng đội đã tận dụng các bộ phận còn tốt từ những chiếc xe hỏng thu được từ quân Pháp, lắp ráp thành chiếc xe "Quốc tế". Chiếc xe này đã phục vụ nhiều nhiệm vụ quan trọng, bao gồm cả việc đưa Hồ Chủ tịch đi thăm bộ đội và chở vũ khí.

Sau 1954, tướng Vũ Văn Đôn tiếp tục công việc tại Cục Quản lý xe (Bộ Quốc phòng) và đã chỉ đạo sản xuất chiếc ô tô 4 chỗ đầu tiên do người Việt Nam chế tạo, mang tên "Chiến Thắng" với biển số QS-0001. Chiếc xe này, mặc dù chưa hoàn toàn được sản xuất trong nước, đã đánh dấu một bước tiến quan trọng trong ngành công nghiệp ô tô của Việt Nam.

Để kiểm chứng miền Bắc đã tự sản xuất những chiếc ô tô và xe máy đầu tiên từ năm 1949 các bạn có thể vào bảo tàng Quân đội tại Hà Nội để tận mục sở thị, hoặc gõ cùm từ "Chiếc xe ô tô đầu tiên do Quân đội chế tạo", hoăc "chiếc ô tô quân sự đầu tiên do Việt Nam sản xuất" vào ô tìm kiếm của Google rồi Enter. Nếu lười gõ, các bạn có thể bấm vào đây và vào đây để đọc rồi kiểm chứng.

Lời kết

Nhìn chung, cả miền Nam và miền Bắc Việt Nam đều có những đóng góp quan trọng cho lịch sử ngành công nghiệp ô tô của đất nước. Trong khi miền Nam, với các xưởng lắp ráp và sản xuất phụ tùng, đã có những bước đi đầu tiên từ 1969, thì miền Bắc đã chứng minh khả năng tự lực trong việc chế tạo ô tô ngay từ năm 1949 thông qua những nỗ lực của Quân đội Nhân dân Việt Nam và các nhà máy như Z157 và Nhà máy Chiến Thắng.

Câu chuyện về chiếc xe "Quốc tế" và "Chiến Thắng" cho thấy miền Bắc đã đi sớm và tiến xa hơn trong việc sản xuất và phát triển ngành công nghiệp ô tô của riêng mình từ năm 1049. Điều này thể hiện sự nỗ lực không ngừng và khả năng sáng tạo của người Việt Nam trong hoàn cảnh khó khăn, đóng góp vào sự phát triển bền vững của đất nước.