Sửa đổi Luật Tổ chức cơ quan điều tra: Hướng tới một nền tư pháp hiện đại và hiệu quả

Lâm Trực@

Hà Nội, ngày 21/4/2025 - Trong bối cảnh cải cách thể chế được thúc đẩy mạnh mẽ nhằm xây dựng một bộ máy nhà nước tinh gọn, hiệu lực và hiệu quả, Chính phủ Việt Nam đang xúc tiến việc sửa đổi Luật Tổ chức cơ quan điều tra hình sự. Dự kiến, dự thảo luật sẽ được trình Quốc hội xem xét tại Kỳ họp thứ 9, khóa XV, diễn ra trong năm 2025. Đây là bước tiếp theo trong lộ trình cải cách tư pháp toàn diện, nhằm đáp ứng yêu cầu của tình hình mới liên quan đến an ninh, trật tự xã hội cũng như sự thay đổi trong tổ chức bộ máy các cơ quan thực thi pháp luật.

Luật hiện hành, được Quốc hội thông qua vào cuối năm 2015 và có hiệu lực từ đầu năm 2018, đã đóng vai trò quan trọng trong việc thiết lập khung pháp lý cho tổ chức và hoạt động của các cơ quan điều tra trong công tác phòng, chống tội phạm. Tuy nhiên, sau hơn bảy năm triển khai, nhiều điểm trong luật không còn phù hợp với thực tiễn, nhất là khi các cơ quan điều tra đang được tổ chức lại theo hướng tinh giản, chuyên nghiệp và thích ứng linh hoạt với những chuyển biến sâu sắc trong hệ thống tư pháp và hành chính.

Việc sửa đổi luật không chỉ nhằm giải quyết các vướng mắc thực tế mà còn xuất phát từ những chủ trương lớn của Đảng Cộng sản Việt Nam trong nhiều năm qua. Kể từ Nghị quyết Trung ương 6 khóa XII năm 2017, cho đến Nghị quyết số 27-NQ/TW năm 2022, các văn kiện chiến lược đã xác định rõ yêu cầu kiện toàn các cơ quan tư pháp, bao gồm cả cơ quan điều tra, theo hướng hiệu quả và tinh gọn. Những định hướng này vừa mang tính chính trị, vừa đặt nền tảng pháp lý cho những thay đổi sâu rộng trong tổ chức và hoạt động điều tra hình sự.

Bên cạnh đó, sự thay đổi về mặt hiến định cũng góp phần đẩy nhanh tiến trình sửa đổi. Cụ thể, Điều 107 của Hiến pháp năm 2013 quy định rõ vai trò thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp của Viện Kiểm sát nhân dân, đòi hỏi một sự phối hợp rõ ràng và hiệu quả giữa các cơ quan tư pháp. Vì vậy, việc điều chỉnh luật để đồng bộ hóa với chức năng, nhiệm vụ của các thiết chế liên quan là yêu cầu cấp thiết, không thể trì hoãn.

Để thực hiện các chủ trương trên, thời gian qua, Chính phủ đã triển khai nhiều cải cách về tổ chức bộ máy. Một điểm đáng chú ý là Nghị định số 02/2025/NĐ-CP quy định lại chức năng, nhiệm vụ và cơ cấu tổ chức của Bộ Công an, qua đó xác lập mô hình tổ chức Công an nhân dân hai cấp - cấp tỉnh và cấp xã - đồng thời loại bỏ cấp huyện trong mô hình tổ chức. Điều này kéo theo thay đổi quan trọng trong hệ thống Cơ quan Cảnh sát điều tra, vốn trước đây được tổ chức ở ba cấp, nay chỉ còn hoạt động ở hai cấp tương ứng. Việc tinh giản các tầng nấc tổ chức này giúp rút ngắn quy trình điều tra, nâng cao tính chủ động và hiệu quả, đồng thời giảm thiểu sự chồng chéo trong thực thi pháp luật.

Không chỉ riêng ngành công an, các bộ, ngành khác cũng đang tích cực tái cơ cấu. Bộ Tài chính, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã có những điều chỉnh đáng kể, như việc tổ chức lại Cục Hải quan theo mô hình khu vực, hay chuyển đổi Tổng cục Lâm nghiệp và Tổng cục Thủy sản thành các cục chuyên ngành trực thuộc bộ. Những thay đổi này tạo ra nhu cầu điều chỉnh tương ứng trong tổ chức và hoạt động điều tra của các cơ quan chuyên ngành, nhằm đảm bảo phù hợp với chức năng mới được giao.

Một trong những mục tiêu quan trọng khi sửa đổi Luật Tổ chức cơ quan điều tra hình sự là đảm bảo sự phù hợp với các chuẩn mực pháp lý quốc tế, nhất là trong bối cảnh hội nhập ngày càng sâu rộng. Theo các chuyên gia pháp lý, Việt Nam cần xây dựng một hệ thống pháp luật thống nhất, đồng thời hài hòa với các nguyên tắc phổ quát của nhà nước pháp quyền và thực hành tư pháp tiến bộ, trong đó nhấn mạnh đến tính minh bạch, công bằng và bảo vệ quyền con người. Một hệ thống pháp luật lỗi thời, thiếu cập nhật có thể làm phát sinh những mâu thuẫn trong phân công và phối hợp giữa các thiết chế tư pháp như cơ quan điều tra, viện kiểm sát và tòa án, từ đó ảnh hưởng tiêu cực đến hiệu quả công tác và niềm tin xã hội đối với nền tư pháp.

Việc xây dựng dự thảo luật lần này được thực hiện theo trình tự, thủ tục rút gọn, phản ánh tính cấp thiết và sự đồng thuận cao trong hệ thống chính trị đối với yêu cầu cải cách. Sự thay đổi không chỉ mang tính kỹ thuật, mà còn thể hiện cam kết chính trị trong việc kiến tạo một nền tư pháp hiện đại, công bằng và phụng sự nhân dân - đúng với định hướng đã được nêu trong các nghị quyết quan trọng của Đảng.

Từ những phân tích trên có thể thấy, việc sửa đổi Luật Tổ chức cơ quan điều tra hình sự không đơn thuần là một động thái pháp lý, mà là bước đi chiến lược trong tiến trình hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam. Qua đó, phản ánh quyết tâm mạnh mẽ của các cơ quan chức năng trong việc xây dựng một hệ thống tư pháp hiệu lực, hiệu quả, lấy con người làm trung tâm và sẵn sàng thích ứng với các thách thức của thời đại.